آیا خشونت در جامعه ایرانی نگران کننده است؟

روح الله مهرجو ‪-‬ اتفاقاتی که در چند هفته اخیر به ویژه در شهر همدان، برای آن روحانی رخ داد و به دست یک سابقه دار به شهادت رسید، آدمی را وا می‌دارد که به بررسی خشونت در جامعه ایرانی بپردازد. در اصل این سوال را می‌توانیم مطرح کنیم که چگونه در جامعه‌ای که دین، عرفان و تصوف، جوانمردی جایگاه رفیعی دارد، عده‌ای هم هستند که خشونت را نشانه مردانگی و افتخار می‌دانند؟ از گذشته‌ای که ما به آن دسترسی داریم، بودند برخی که کلاه شابگاهی بر سر می‌گذارند، دستمال ابریشمی به دست می‌گیرند و با خواباندن پشت کفش پاشنه تخمه مرغی در خیابان نفس‌کش سر می‌دهند. اگر چه امروز این بخش از جامعه که چاقو کشی و مهارت‌های آن از جمله شاخصه‌های مهم به حساب می‌آمد، خبری نیست، اما وجهه آن تغییر کرده است و هنوز بخشی از جامعه با این تفکر خو گرفتند که بزن بهادری از جمله اصول خودنمایی و بزرگ بودن است.
شاید مصداق بارز خشونت در کف جامعه را همین تعریف بالا بدانیم، البته خشونت ابعاد گسترده‌تری نیز دارد، و مهمترین آن به شیوه رفتار حکومت‌ها، نظامی‌ها و کشورهای استعمارگر برمی‌گردد که نسبت به انسان‌ها روا می‌دارند و شان و شوکت انسانی را تنزل می‌دهند.
مهمترین عامل خشونت را می‌توانیم در نوع نگاه انسان‌ها به یکدیگر بیابیم. خودبرتر بینی در طول تاریخ بارها فجایع بزرگی آفریده است، پس اگر جوامع به این نتیجه برسند که هر انسان داری مقام و مرتبه واحدی است و اندیشه او قابل احترام است شاید بتوانیم از بروز بسیاری از این خشونت‌ها بکاهیم.
این مهم در تفکر مذهبی ما نیز جایگاه رفیعی دارد و انسان به عنوان اشرف مخلوقات مطرح می‌شود. حتی قرآن کریم وقتی می‎فرماید:« نجات دادن یک انسان به معنای نجات کل بشیریت است.» قران در متن خود مشخصاً از لفظ انسان استفاده می‌کند در حالی که می‌توانست از لفظ مومنان بهره‌جوید، عنوانی که بارها از آن استفاده کرده است. اما عنوان انسان را فارغ از هر نوع نگرش و دین به کار می‌برد تا به جایگاه رفیع انسان به عنوان مخلوق آفریدگار توجه کرده باشد.
از سوی دیگر قتل نیز چه خودکشی و چه قتل دیگری در دین مبین اسلام بالاترین مجازات را دارد و از بین بردن یک نفر اتفاقی سخت تلخ به حساب می‌آید. بنابراین اگر در جامعه‌ای قتل رخ می‌دهد و با یک اسلحه یک روحانی را به شهادت می‌رسانند، باید به دنبال ریشه‌های این عامل بپردازیم که هنوز پیام الهی در جان و تن آنان رسوخ نکرده است. بنابراین ترویج عدم خشونت در جامعه باید به عنوان یکی از اصول مهم برای دستگاه‌های فرهنگی و دینی قرار گیرد و بر اساس نص صریح دین مبین اسلام عدم خشونت و انسان دوستی ترویج شود و جامعه به این سمت سوق یابد که حقیقت اصلی خداوند است.
در طول تاریخ بشریت نیز، چه امت مسلمان و چه غیر مسلمان اگر به معنای واقعی به عدم خشونت روی آوردند ماندگار شدند. گاندی به عنوان چهره‌ای جهانی در قرن بیستم به این دلیل ماندگار شد که عدم خشونت را به معنایی واقعی در پیش گرفت و پایه گذار هند مستقل شد.

چرا خشونت در جامعه ایرانی گسترش می‌یابد

خشونت در جامعه ابعاد مختلفی دارد. آنچه در این سال‌ها بارها از سوی پژوهشگران علوم اجتماعی بسیار یاد شده است، و به نوعی در جامعه نیز گسترش یافته، کاهش آستانه صبر و تحمل مردم ما است. یک تصادف کوچک می‌تواند یک دعوای تمام عیار را رقم بزند، حتی یک تنه ساده بدون هیچ قصد و غرضی آغاز گر درگیری لفظی و حتی فیزیکی است. بیشترین بعد این قضیه در جریمه راهنمایی و رانندگی خود را نشان می‌دهد که نوشتن قبض جریمه توسط افسر راهنمایی و رانندگی به تنهایی می‌تواند ساعت‌ها اوقات یک نفر را تلخ کند. اما در کنار این اتفاقات روزمره که می‌توان آن را نمونه از خشونت‌ها دانست، باید بگوییم که کلانتری‌ها هر روز شاهد درگیری‌های مختلفی هستند که بین افراد به وجود می‌آید به شکایت ختم می‌شود. اگر سری به پزشکی قانونی بزنیم متوجه خواهیم شد که روزانه چند نفر برای گرفتن گواهی و اثبات زد و خورد به این مرکز مراجعه می‌کنند. افزایش هر روزه این زد و خوردها و البته اسید پاشی‌ها و یا چاقوکشی‌هایی که هر از چند گاه سر و صدایی نیز به راه می‌اندازد، اخبار خوبی برای جامعه ندارد. جامعه‌ای که همه منابع دینی، عرفانی و اخلاقی آن دعوت به خویشتنداری و صبر می‌کنند. جامعه‌ای که فرهنگ جوانمردی و پهلوانی همچنان برای آن ارزش دارد. اگرچه دستگاه‌های متولی چندان آماری از میزان ضد و خوردها ارائه نمی‌دهند اما با حضور در جامعه می‌توان پر رنگ شدن آن را احساس کرد. ازدحام کاری در پزشکی قانونی و کلانتری‌ها خودش دلیلی بر این امر است. اگرچه این روزها فوت یک طلبه همدانی به وسیله یک فرد سابقه دار با اسلحه گرم در جامعه نقل محافل است و هنوز دلیل اصلی این اقدام مشخص نیست، اما میزان خشونت و اتفاقاتی که پس از آن در فضای مجازی رقم خورد، تلنگری به دنبال داشت. صفحه مجازی ضارب به یکباره هزاران دنبال کننده یافت و فیلم‌ها و عکس‌های قاتل که اکثراً می‌خواهد نشان دهد چه فرد قدرتمند، شجاع و نترسی است و می‌تواند به راحتی با اسلحه‌های گرم کار کند. تصاویر زمختی که در ذهن انسان تنها خشونت را تداعی می‌کند هدف اصلی گرادننده و یا گردانندگان صفحه است و گاهاً با استقبال مخاطبان مواجه می‌شود. البته این اتفاقات باعث شد که بسیاری از افراد فضای مجازی را مقصر بدانند و حتی به دولت نیز بتازند. اما واقعاً مشکل جامعه ما فضای مجازی است که بتوان با فیلتر کردن آن مشکل را حل کرد؟

اگرچه فضای مجازی می‌تواند عاملی برای ترویج خشونت باشد اما علت آن نیست و دلایل را باید در مجاری دیگر یافت. مسائل اقتصادی، کاهش فرهنگ مطالعه، نبود تولیدات فرهنگی مناسب تلویزیونی و رادیویی می‌توانند عواملی بر ترویج خشونت در جامعه باشند.  برخی از جوامع توانستند تا حد قابل قبولی خشونت را در درون خود کاهش دهند. البته این جوامع صرفاً در جمع کشورهای توسعه یافته نمی‌گنجند و حتی گاهاً در این نوع جوامع به عنوان یک آسیب بزرگ به حساب می‌آیند.

در جامعه ایرانی نیز با این پدیده همراه هستیم که برخی از جوانان با گردهم آمدن و بروز خشونت می‌خواهند خود را به دیگران اثبات کنند و به شهرت برسند. به طوری که بزن بهادرهای معروف را نیز الگوی خود قرار داده و در این راه گام برمی‌دارند. در این جا پیشگیری بهترین راهکاری است که متولیان جوانان، فرهنگ و اقتصاد جامعه باید ورود کنند و با فراهم کردن شرابط مناسب از به وجود آمدن این حلقه‌ها جلوگیری کنند و جوانان را از اقدامات خشن بازدارد.

بدون تردید ایجاد شغل و دغدغه‌های فرهنگی در ذهن آنان می‌تواند، افراد را از افتادن به دام حلقه‌های خشونت  بازدارد. متولیان فرهنگی باید بتوانند برنامه ریزی لازم برای اوقات فراغت افراد را انجام دهند.

اگرچه نمی‌توان ادعا کرد که ایجاد شغل و پر کردن اوقات فراغت به طور کامل از ظهور و بروز خشونت در جامعه جلوگیری می‌کند، اما به ضرص قاطع می‌توان گفت که به مقدار قابل توجهی از این اتفاقات خواهد کاست و جوانان بیشتری را در راه تولید علم و ثروت در جامعه هدایت کرد. 

در اصل جامعه باید به شکلی تربیت شود که پرخاشگری و خشونت از کودکی در درون افراد شکل نگیرد  و والدین با رفتار صحیح فرزندان خود را از افتادن به دام خشونت گرایی نجات دهند. 

ریشه خشونت در افرادی که اغلب به دنبال جنجال و درگیری هستند به دوران کودکی آنان باز می‌گردد و هدایت این بخش می‌تواند در آینده شرایط جامعه را بهبود بخشد